Tâm sen hay còn gọi là tim sen là vị thuốc nam có công dụng là giải nhiệt, thanh tâm và đặc biệt là an thần. Vị thuốc này thường được sử dụng như một gia vị trong các món ăn hoặc sử dụng trong các bài thuốc chuyên điều trị các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, lo âu, mất ngủ, tâm phiền, cơ thể hồi hộp,…
Tâm sen là gì?
Tâm sen hay còn gọi là tim sen nằm chính giữa hạt sen thường được ứng dụng để làm trà hoặc vị thuốc để chữa bệnh. Ngoài ra tâm sen còn có tên gọi khác là liên tâm hoặc liên tử tâm với tên khoa học Plumu Nelumbinis. Hiện nay, với tác dụng tâm sen mang lại, vị thuốc không chỉ được sử dụng trong các món ăn và các bài thuốc y học cổ truyền mà còn được ứng dụng lâm sàng với mục đích sản xuất các sản phẩm chức năng nhầm hỗ trợ cho việc giảm cân, chữa mất ngủ, khó ngủ,…
Mô tả dược liệu tim sen
1. Đặc điểm
Tim sen (tâm sen) có chiều dài khoảng 10mm, đường kính 1mm và có mà xanh lục, phần đầu có màu vàng tươi. Tim sen nằm chính giữa hạt sen (liên nhục). Mặc dù có kích thước nhỏ nhưng dược liệu này có công năng đa dạng và được sử dụng trong nhiều bài thuốc – món ăn chữa bệnh.
2. Phân bố
Tất cả các loại sen đều có tim sen. Thảo dược này phân bố chủ yếu ở những quốc gia Châu Á có khí hậu nhiệt đới như Thái Lan, Campuchia, Việt Nam, Ấn Độ, Malaysia,… Ở nước ta, sen có mặt tại hầu hết các tỉnh thành nhưng tập trung nhiều nhất ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ.
3. Cách lấy tim sen
Thời điểm thu hoạch tim sen thích hợp nhất là vào tháng 7 – 9 hằng năm. Chỉ thu hoạch các đài sen đã già, sau đó bóc lấy hạt, bỏ vỏ, tách đôi hạt sẽ thấy tim sen ở bên trong. Sau đó dùng tim sen phơi hoặc sấy khô để dùng dần.
4. Thành phần hóa học
Liên tử tâm chứa thành phần hóa học đa dạng, bao gồm isoliensinine, lotusine, neferine, liensinine, bisclaurin, nuciferin, betus, paline,…
Tác dụng theo y học cổ truyền
1. Tính vị – Quy kinh
Liên tử tâm có vị đắng, tính hàn, quy vào kinh Thận và Tâm.
2. Tác dụng dược liệu
- Tác dụng an thần, thanh tâm và giải nhiệt.
- Thường được sử dụng để chữa chứng mất ngủ, tâm phiền, hồi hộp, nóng sốt,…
- Theo một số tài liệu cổ, liên tâm còn có tác dụng chỉ huyết (cầm máu), sáp tinh (giữ cho tinh khí bền chặt) và giáng áp (hạ huyết áp).
3. Cách dùng – Liều lượng
Tâm sen được sử dụng để hãm trà hoặc dùng trong các bài thuốc thang và một số món ăn bồi bổ sức khỏe. Theo kinh nghiệm từ y học cổ truyền, nên dùng 1 – 3g dược liệu/ ngày và có thể tăng lên 5 – 7g trong trường hợp cần thiết.
Tác dụng của tâm sen theo y học hiện đại
Tâm sen không chỉ là vị thuốc quý trong y học cổ truyền mà đã được khoa học nghiên cứu cụ thể. Hiện nay, thảo dược này đã được ứng dụng trong sản xuất các chế phẩm cải thiện sức khỏe, hỗ trợ phòng ngừa và điều trị một số bệnh lý thường gặp.
1. Tác dụng an thần, trị mất ngủ
Tác dụng an thần, chữa mất ngủ của tim sen là nhờ vào hàm lượng thành phần hóa học dồi dào, trong đó phải kể đến nelumbin, asparagin, liensinine, nuciferin,… Các thành phần này có tác dụng trấn tĩnh thần kinh và cải thiện chất lượng giấc ngủ rõ rệt.
Ngoài ra, các thành phần trong tim sen còn giúp điều hòa huyết áp, giảm rối loạn nhịp tim và cải thiện tình trạng lo âu, căng thẳng – nguyên nhân dẫn đến tình trạng mất ngủ và khó ngủ ở người cao tuổi.
2. Tâm sen có tác dụng hạ huyết áp
Tác dụng giáng áp của tâm sen không được ghi chép trong những tài liệu cổ mà đã được chứng minh trên phương diện khoa học. Các nghiên cứu cho thấy, dược liệu có tác dụng giảm trở lực huyết quản, làm giãn cơ trơn thành mạch máu, từ đó giúp hạ huyết áp, cải thiện tình trạng thiếu máu cơ tim và phòng chống rối loạn nhịp tim.
Bên cạnh đó, tâm sen còn cải thiện lưu lượng máu tuần hoàn ở động mạch vành, giãn mạch máu và giảm lượng oxy mà cơ tim tiêu thụ.
3. Hỗ trợ điều trị tiểu đường
Một số nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy, các alkaloid có trong tim sen có khả năng ức chế alpha-glucosidase. Do đó, bổ sung trà tim sen thường xuyên có thể ngăn chặn sự tăng lên đột ngột của nồng độ đường trong máu.
Bên cạnh đó, hợp chất polysaccharide trong dược liệu này còn giúp tái tạo insulin, kiểm soát lượng đường trong máu và hỗ trợ điều lượng lipid. Vì vậy, bệnh nhân bị tiểu đường cũng có thể bổ sung trà tim sen để kiểm soát đường huyết và tiến triển của bệnh.
4. Tim sen có tác dụng giảm mỡ, kiểm soát cân nặng
Các alkaloid trong liên tử tâm có khả năng giảm hấp thu chất béo và đường, từ đó hạn chế tình trạng tích tụ mô mỡ dư thừa và kiểm soát cân nặng hiệu quả. Ngoài ra, thảo dược này còn giúp thanh lọc cơ thể, tăng chuyển hóa dinh dưỡng, từ đó duy trì vóc dáng cân đối và nhẹ nhàng.
5. Cải thiện làn da
Tim sen chứa nhiều chất chống oxy hóa có khả năng tiêu trừ gốc tự do, làm chậm quá trình lão hóa và duy trì sức khỏe làn da. Bên cạnh đó, thảo dược này còn giúp thanh nhiệt, giải độc, từ đó hỗ trợ điều hòa hoạt động bài tiết bã nhờn, hạn chế tình trạng mụn trứng cá và da bóng nhờn, xỉn màu.
Một số món ăn – bài thuốc chữa bệnh từ tâm sen
1. Bài thuốc có tác dụng an thần, dễ ngủ
- Chuẩn bị: Lá vông 20g, hoa nhài tươi và táo nhân mỗi thứ 10g , tâm sen 5g.
- Thực hiện: Đem tâm sen sao thơm, lá vông sấy khô rồi tán thành bột mịn, táo nhân sao đen rồi đập dập. Sau đó, trộn đều tất cả nguyên liệu và hãm với 1 lít nước sôi. Khi trà nguội bớt, thêm hoa nhài tươi vào và chia trà thành nhiều lần sử dụng, uống hết trong ngày.
2. Bài thuốc chữa chứng mất ngủ kèm tiểu ít, nóng trong người
- Chuẩn bị: Cam thảo tán bột 5g và tâm sen 8g
- Thực hiện: Cho tất cả nguyên liệu vào tách, hãm với nước sôi trong 15 – 20 phút và dùng hết trong ngày.
3. Bài thuốc trị mất ngủ, lo âu, hồi hộp do tâm phiền
- Chuẩn bị: Hạt muồng sao khô 20g, tâm sen 8g, mạch môn 15g.
- Thực hiện: Hãm với nước sôi và dùng nước uống thay trà. Khi dùng bài thuốc này, cần tránh sử dụng cà phê, chè xanh và các loại thức uống chứa caffeine.
4. Bài thuốc hỗ trợ điều trị chứng tăng huyết áp và phòng ngừa rối loạn nhịp tim
- Chuẩn bị: Tâm sen 3g.
- Thực hiện: Hãm với nước sôi thành trà và dùng uống đều đặn mỗi ngày.
5. Cháo tâm sen gạo tẻ thích hợp với người bị suy nhược cơ thể, táo bón kéo dài, hoa mắt, chóng mặt
- Chuẩn bị: Gạo tẻ 100g và tâm sen 5g.
- Thực hiện: Đem gạo tẻ nấu thành cháo cho mềm nhừ. Sau đó thêm tâm sen vào nấu thêm 1 lúc. Cuối cùng, thêm đường phèn để tạo vị ngọt. Chia cháo thành nhiều lần ăn và dùng hết trong ngày.
6. Bài thuốc trị đau lưng, ù tai, nước tiểu vàng và chứng di mộng tinh ở nam giới
- Chuẩn bị: Đậu đen và thục địa mỗi thứ 20g, tâm sen 8g, hoa hòe 10g, quả dành dành 12g, hạt sen 16g, khiếm thực 16g.
- Thực hiện: Cho tất cả nguyên liệu vào ấm, thêm nước vào và sắc uống. Ngày dùng đều đặn 1 thang, cứ 10 ngày là 1 liệu trình. Sau 1 liệu trình có thể ngưng 1 thời gian và lặp lại nếu cần thiết.
7. Bài thuốc điều trị chứng khó ngủ, căng thẳng, hồi hộp, lo âu và tâm phiền muộn không yên
- Chuẩn bị: Thảo quyết minh (sao khô) 20g, tóc tiên 15g và tâm sen 8g.
- Thực hiện: Cho tất cả nguyên liệu ấm, hãm với nước sôi và ủ trong 20 phút là dùng được. Chia nước trà thành nhiều lần uống và dùng hết trong ngày.
8. Bài thuốc điều trị chứng bí tiểu
- Chuẩn bị: Quốc lão 5g và liên tâm 8g.
- Thực hiện: Sắc với 1 lít nước trong vòng 2 tiếng. Sau đó tắt bếp, chờ thuốc nguội và chia thành 3 phần bằng nhau. Dùng nước sắc sau bữa ăn khoảng 30 phút. Duy trì bài thuốc cho đến khi đi tiểu bình thường được thì ngưng.
9. Bài thuốc chữa chứng di tinh do thận hư
- Chuẩn bị: Tang phiêu tiêu (tổ bọ ngựa), kim anh tử, liên tâm và sa uyển tật lê mỗi thứ từ 1 – 3g.
- Thực hiện: Cho tất cả vào ấm, sắc cùng với 200ml nước trong khoảng 10 phút. Chắt lấy nước dùng trong 1 lần, nên dùng vào buổi sáng để cơ thể hấp thu tốt thành phần có trong dược liệu.
10. Bài thuốc có tác dụng giải độc, thanh nhiệt, trị chứng sốt cao gây mê man và chảy máu cam
- Chuẩn bị: Tê giác, rễ cỏ tranh (mao căn), địa hoàng và liên tâm mỗi thứ 1 – 3g.
- Thực hiện: Hãm với nước sôi trong bình và ủ trong 20 phút. Sau đó chắt lấy nước và dùng uống hết 1 lần, ngày dùng đều đặn 1 lần.
11. Trà tim sen, hoa cúc an thần và cải thiện giấc ngủ
- Chuẩn bị: Tâm sen 5g, 1 ít câu kỷ tử, hoa cúc và mật ong
- Thực hiện: Hãm trà với nước sôi, sau đó cho mật ong vào, khuấy đều và uống trước khi ngủ khoảng 1 giờ đồng hồ.
Lưu ý khi dùng dược liệu tâm sen
Tâm sen mang đến nhiều công dụng đối với sức khỏe. Tuy nhiên trước khi dùng dược liệu này, bạn nên lưu ý một số vấn đề sau:
- Dược liệu tâm sen có tính hàn nên tránh dùng cho người có tỳ vị hư yếu (biểu hiện đầy bụng, đại tiện lỏng, đi phân sống, ăn uống không ngon). Trong trường hợp này, nên sử dụng các bài thuốc từ hạt sen.
- Tim sen có tác dụng hạ áp nên được dùng để điều trị chứng cao huyết áp. Tránh sử dụng món ăn và bài thuốc từ dược liệu này nếu bị huyết áp thấp.
- Chỉ dùng tâm sen trong thời gian ngắn. Lạm dụng dược liệu này quá mức có thể gây rối loạn nhịp tim, mệt mỏi và giảm trí nhớ.
- Các alkaloid trong tim sen có chứa độc tính. Vì vậy chỉ sử dụng thảo dược này trong thời gian ngắn. Dùng lâu dài có thể khiến thần kinh suy yếu và làm nghiêm trọng chứng mất ngủ. Ngoài ra để giảm độc tính của tim sen, cần phơi/ sấy khô hoặc sao vàng trước khi sử dụng.
- Ngưng sử dụng các bài thuốc từ tim sen nếu xuất hiện các triệu chứng dị ứng như buồn nôn, nổi mề đay, ngứa cổ họng, khó thở,… Nếu các triệu chứng này có mức độ nặng hoặc kéo dài hơn vài giờ đồng hồ, nên thông báo với bác sĩ để được hỗ trợ.
- Liên tâm là vị thuốc quý có nhiều công dụng đối với sức khỏe. Tuy nhiên để đảm bảo hiệu quả của dược liệu, cần lựa chọn tim sen có chất lượng, nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng. Không sử dụng liên tâm bị ẩm mốc, có mùi hoặc màu lạ.
- Nên bắt đầu với liều thấp để cơ thể quen với hoạt tính của dược liệu trước khi tăng liều lượng.
- Nếu tình trạng mất ngủ không thuyên giảm sau khoảng 1 tuần dùng bài thuốc và món ăn từ tâm sen, nên tìm gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời.
Tâm sen (tim sen) có nhiều công dụng và lợi ích đối với sức khỏe. Tuy nhiên, lạm dụng thảo dược này quá mức có thể gây ra nhiều tác dụng không mong muốn. Vì vậy để đảm bảo an toàn, bạn đọc nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng các món ăn và bài thuốc chữa bệnh từ tâm sen.